Pages

Saturday, November 28, 2015

भँसैत नाह (अप्‍पन-बीरान कथा संग्रहसँ, तेसर संस्‍करण) कथाकार : जगदीश प्रसाद मण्‍डल

भँसैत नाह







बेर-बेर ऐ घाटपर नाह-डुम्‍मीक घटना होइ छै तैयो आन घाटसँ बेसी चलती ऐ घाटक रहि‍ते छै। बेसी चलतीक कारण ई अछि जे यात्रीक एहेन धारणा बनले छैन जे छह मासक रस्‍ता नै चली साल भरि‍क चली। भलेँ कोनो धार कि‍ए ने छह-मसुए हुअए।
छह-मसुआ ई भेल जे, जे धार जेठ-अखारमे मोजैर‍-फुला सौन-भादोमे पूर्ण जुआनी पाबि‍ दुब्‍बर-दानर सल-सलि‍आ धारकेँ तेना ने झाँपि‍ दइ छै जे ओ सल-सलि‍आ धार ऊपरेसँ झँपा जाइत अछि‍। तेकर कारण ईहो छै जे बादलो बेइमानी करैए, जेना समुद्र ओकरा जल-वायु रूपमे जलधार बनबै छै तेना ओ (मेघ) बेइमानी करै छै जे केतौ फाटि‍-फाटि‍ बरसै छै तँ केतौ झकसबो नदारथ कऽ दइ छै। मुदा तैयो अपन दोख कहाँ मानैए। बुर्ड़ाक भऽ छाती खोलि‍ बजैए जे समुचि‍त दि‍शामे बढ़ए चाहै छी, मुदा हवाक झोंक तेना ने छि‍ड़ि‍या दइए जे राइ-छीती भऽ जाइ छी।
मेघक दमगर वि‍चार सुनि‍ धार पार करब यात्री मानियेँ लइए। ओना घाटक चलतीक दोसरो कारण छै जे दोसर-तेसर घाट पार करैमे कनी समैओ बेसी लगै छै आ रस्‍तो कनी बलुआह टपऽ पड़ै छै। तँए ओइ घाट सबहक कम चलती रहै छै।
ओना तीन बेर नाह-डुम्‍मी भेल, से सभ यात्रीकेँ बूझल छै मुदा पानि‍मे कि‍ कोनो गाछक घटना होइ छै जे हाड़-पाँजर टुटत, तँए जि‍नगीक तँ एते गारंटी भाइए जाइ छै हाड़-पाँजर तोड़ि‍ काहि‍ काटि‍ जे मरब तइसँ नीक ने भेल जे पानियोँ पीब आ डुमकी कटैत प्रवाहो भाइए जाएब।
ओना एहेन घटना पहि‍नौं भेल मुदा औझुका जकाँ नै भेल छल। जेहने वैतरणी पार करैबला माझी तेहने यात्री। कहू जे कनीए हटि‍ चौरगर धारक पेट छै। चौरगर भेने ऊपर आबि‍, गहींरसँ समतल भऽ गेने पार करब अधि‍क बि‍सवासू होइ छै, से नै चलि‍ साँकर होइत पार करब उकड़ू होइते अछि‍। नैयाकेँ ने खेबाक चि‍न्‍ता होइ छै आ ने मरैया-जीबैयाक। ओ ने कहि‍यो मरत आ ने घाट छोड़त। तँए जँ गीत गाबि‍ नाह नै चलबए तँ मरदानी की आ बि‍नु मरदानी जि‍नगानी की। तहूमे जलतरंगसँ लऽ कऽ कठतरंग धरि‍क साज-सजल रहत आ बौक भेल देहकेँ कठुऔने रहत तँ कठुआइत-कठुआइत तेना कठुआ जाएत जे बुझबे ने करबै जे कठुआएल छी आकि‍ कठगर। मुदा कठगर बेसी गति‍गर होइ छै।
ओही साँकर पेट देने यात्री सभ ओइ पार जेबाक जोर केलक। ओना नैयाक मन खतरापर जरूर रहै मुदा यात्रीए जुति‍सँ चलब अपन कर्तव्‍य बूझि‍ बेसी जोरो ने केलक। तेतबे नै रहै, मनमे ईहो रहै जे धार पार करब कर्तव्‍य छी आकि‍ ई घाट-उ घाट करब। अपनाकेँ भीतरे-भीतर नैया अपमानि‍त जकाँ होइत देखलक। से केना मानैत।
बीच धारक पानि‍ ओहने समटा कऽ तेज भऽ गेल छल जेकरा तोड़ि‍ नाह पार करब कठि‍न बूझि‍ पड़लै। मुदा यात्रीक ढीठपाना एहेन जे जलप्रवाह भऽ जाइ तँ भऽ जाइ मुदा रस्‍ता नै छोड़ब। बीच धारमे नाहकेँ पहुँचते नैया बाजल-
यात्री भाय, समधान भऽ जाउ, भऽ सकैए बीचमे कहीं भकमोड़ ने लऽ लि‍अए। अपन-अपन भार अपना-अपना ऊपर रहल। हमर केकरो ने।
यात्रीक बीच कटौझ शुरू भेल। कि‍छु आगूसँ बानर जकाँ काटब शुरू केलक तँ कि‍छु पाछूसँ मूस जकाँ कटनि‍याँ करए लगल। मुदा तही बीच एकटा यात्री जोरसँ बाजल-
जखन‍ नाहमे सवार भेलौं तखन‍ ओइ पार गेने बि‍ना नै छोड़ब।
ओइ यात्रीक गपक अन्‍ति‍म वि‍राम भेबो ने कएल छल आकि‍ अपनेमे कुकुड़-कटौझ शुरू भेल। जोर-जोरसँ एक-दोसरकेँ पकड़बो केलक आ चांगुरक संग दाँतोसँ दकड़ब शुरू केलक। नाह हि‍लडोल करए लगल। नैया बाजल-
यात्री भाय, जेकरा जेहेन लूरि‍-बूधि‍‍ अछि से तेना बँचब, नै तँ नाहक संग बि‍च्‍चेमे डूमि‍ जाएब।
नैयाक बात सुनि‍ पहि‍लुके यात्री दोहरबैत बाजल-
कि‍यो करए आपले माएले ने बापले।
बजैत‍ धारमे कूदि‍ गेल।
भकमोड़क नाह चकभौर काटए लगल। बामी-दहि‍नी जलधार पाबि‍ एकोशि‍या भऽ गेल, बानरक तराजू जकाँ यात्री दोसर दि‍स झूकि‍ गेल। एकोशि‍या भार पड़ने नाहो एकोशि‍या होइत-होइत पनि‍आ गेल। नाहक संग यात्री आ पनि‍आएल पेट, बि‍च्‍चे धारमे डूमि‍ गेल।¦¦

तिथि : 26 मार्च 2014, शब्‍द संख्‍या : 597

Sunday, November 1, 2015

Thooth Gachh : A Maithili Novel by Jagdish Prasad Mandal.

वर्तमानमे उपन्‍यास ''ठूठ गाछ'' लिखि रहलौं अछि। दू अंक लिखियो लेलौं जे निम्‍न अछि... 

1.




सॉंझ पहरक बढ़ैत सियाही अन्‍हराए लगल, जेना-जेना सियाही करियाएल जाए तेना-तेना दिनक इजोत कमैत गेल। सड़कसँ बीघा पचासे हटि बाधमे एकटा गाछ। इजोतमे गाछक सभ सिरखार रस्‍तेपर सँ चलनिहार देखैत मुदा सॉंझक पछाति, माने जेना-जेना अन्‍हार पसरैत जाए तेना-तेना गाछोक रूप बदलऽ लगइ। पहिल सॉंझ सौंसे गाछक पात ऑंगनक बिछान जकॉं बिछाएल बूझि पड़ैत मुदा कनियेँ सियाही बढ़ने पातक पता नइ रहैत संगे गाछक डारियो अन्‍हारमे हेरा ठूठ जकॉं किछु समए देख पड़ैत पछाति ओहो हेरा जाइत।
झंझारपुरसँ अबैत रही, रस्‍तासँ कनी हटि प्रोफेसर रामकृष्‍ण बाबूक घर छैन। घरक पछुऐतपर नजैर पड़िते नबे-एकानबे बर्खक रामकृष्‍ण बाबूपर गेल जे आइ ठूठ गाछ जकॉं भऽ गेला अछि।
1925 इस्‍वीमे रामकृष्‍ण बाबूक जन्‍म ओहन परिवारमे भेलैन जे परिवार राज-परिवारसँ जुड़ल जमीन्‍दार रूपमे छल। देशमे अजादीक लड़ाइ[1] पसैर धाराक रूपमे प्रवाहित हुअ लगल, किसानक देश, गामक देश भारत। भारतक मूल पूजी खेत, जैपर देश ठाढ़ अछि। गुलामीक हजारो बर्खक इतिहास ऐठामक गाम आ गामक पूजीकेँ पाछू धकेलैत पछुएने रहल। जइसँ गमैया जिनगी टुटैत-टुटैत एतेक टुटि गेल अछि जइसँ चीन-पहचीन मेटाएल जा रहल अछि।
प्रगतिशील विचारक सभ मंचपर आबि चुकल छला। ओ सभ जमीनपर एला जे देशक मूल पूजी- माने किसानक देश, गामक देश- गाम छी तँए बिना गामक विकास भेने देशक विकास सम्‍भव नइ। गाम रज-रजबारसँ लऽ कऽ जर-जमीनदारक संग रूढ़िसँ सेहो जकैड़ गेल अछि, ओ सुधरने बिना गामक सुधार सम्‍भव नै। जमीनक प्रश्‍न उठने देशमे पसरल रज-रजबार आ जर-जमीनदारक बीच खलबली उठल। खरीद-बिकरी संग उधार भेटने जमीनदारक संख्‍यामे बढ़तियो भेल आ घटबियो भेल।
ओना, गाम-गामक लोकक दशा एहेन भऽ गेल जे उपास करैले कोनो पावैनक प्रतीक्षा नै रहल।
जँ कोनो गाम हजार घरक अछि तँ नअ सएसँ ऊपरे परिवारकेँ अपन घराड़ियो नै। मनुख तँ केतौ घरेमे रहत। ओना तइसँ किछु दिन पहिने रेण्‍ट-मुक्त बास भूमि भेट चुकल छल, मुदा हजारो बर्खक गुलामीक शिकार लोककेँ पड़ाइत-पड़ाइत कोनो कर्म बॉंकी नै रहि चुकल छल। केकरो कोनो गाममे घराड़ी छल, मुदा पेटक दुआरे पड़ा दोसर गाम बसल तँए ओ फेर बिनु घराड़ियेक होइत रहल।
जखन अधिवेशन सभमे आजादीक वृहद आकारक अवाज उठल तखन रजो-रजबार आ जरो-जमीन्‍दारक पेटक पानि डोललैन। जइसँ पसरल खेतक लत्तीकेँ समटऽ लगला। ओना गामो-गामक लोकक आचार-विचारमे किछु-ने-किछु अन्‍तर होइते छै, जे सोभाविको अछि। बौद्धिक स्‍तरक हिसाबसँ विचारो आ काजोक स्‍तर बदलै छै।
प्रोफेसर रामकृष्‍ण बाबूक पिता गोरख बाबू चारि भॉंइक बीच जेठ, तँए जहिना माता-पिताक सिनेह तहिना भाए सबहक आदर। जइसँ सुसम्‍पन्न परिवारक जे गुण-धर्म होइ छै तइसँ सम्‍पन्न परिवार। आगत-भागतसँ लऽ कऽ गीत-संगीत, साहित्‍यिक चर्चासँ मंच जकॉं सजल परिवार।
संस्‍कारी परिवारमे आने काज[2] जकॉं पढ़ाइयो-लिखाइ। जइसँ स्‍कूल जाइ जोकर जखने रामकृष्‍ण भेला कि स्‍कूलक बाट पकैड़ लेलैन। गामक स्‍कूलसँ हाइ स्‍कूल तक रामकृष्‍णक जिनगीमे कोनो हवा-विहाड़ि नइ लगलैन। बच्‍चेसँ जे नीक रिजल्‍ट होइत आबि रहल छेलैन ओ मैट्रिक तक बरकरारे रहलैन।
चालीस इस्‍वीक पछाति अजादीक लहैर जोर पकैड़ नेने छल। तेजीसँ उथल-पुथल हुअ लगल। जेना आसमान फाटि  जाइ छै तहिना रामकृष्‍णोक परिवारमे भेलैन। चारू भॉंइक बीच भिनौज भेने, परिवारक सम्‍पैत चारि भागमे बँटेने अखन धरिक रचल-बसल परिवार एकेबेर ढनमनाएल। खेत-पथारक बिकरी परिवारमे बढ़ल।
ओना परिवारक अखन धरिक जे हित-अपेक्षित, कुटुम-परिवार, सर-समाजक जे सम्‍बन्‍ध रहलैन ओ खर्च तँ ओहिना रहलैन मुदा आमदनीमे धक्का लगबे केलैन। किछु दिनक पछाति, माने जखन रामकृष्‍णकेँ कौलेजमे प्रवेश केला साले भरि भेलैन कि पिता मरि गेलखिन। अपन भाए-बहिनक बीच रामकृष्‍ण सभसँ जेठ रहबे करैथ। पिताकेँ मुइने परिवारक बोझ माथपर आबि गेलैन। अपनासँ छोट पॉंचो भाए-बहिनक पढ़ौनाइ-लिखौनाइसँ लऽ कऽ विधवा माइक भार सेहो पड़लैन। कहुना-कहुना आइ.ए. पास कऽ लेलैन।
खेत-पथार रहितो रामकृष्‍णकेँ ने खेतीक करैक लूरि आ ने इच्‍छा। होइतो अहिना छै जे नीक विद्यार्थीक मनमे सदैत यएह रहैए जे केतौ शिक्षक बनि जीवन-जापन करी। मुदा शिक्षकक खगता स्‍कूल-कौलेजमे रहत तखने ने हएत। से तँ गनल कुटिया आ नापल झोर जकॉं स्‍कूल-कौलेज! केतौ खाली नै! मुदा इलाको तँ सभ रंगक अछि। कोनो कोसीक उपद्रवी क्षेत्र अछि तँ कोनो भुतही-कमलाक। ओना जइ इलाकामे रामकृष्‍णक घर छैन ओ धारक उपद्रवसँ सुरक्षित अछि। अपन इलाका छोड़ि रामकृष्‍ण कोसी क्षेत्रक हाइ स्‍कूलमे शिक्षक बनि जिनगीक शुरूआत केलैन।
हाइ स्‍कूलक शिक्षक सभकेँ ओहन दरमहो नहियेँ भेटै छेलैन। जे परिवारकेँ हाइ-फाइमे रखितैथ। ओना ई जरूर भेल जे टुटैत-टुटैत परिवार एक सीमापर आबि अँटैक गेलैन। जेकरा रामकृष्‍ण बुझलैन। जइसँ आमदनीक बीच परिवारकेँ चलबैक विचार सोचि लेलैन। बाहर रहने बाहरक खर्च हेबे करत, संगे गामोक परिवारक भार तँ ऐछे। श्रवण कुमार जकॉं रामकृष्‍ण परिवारक बेटा बनि भार अपन कन्‍हापर उठा लेलैन। रेलगाड़ीक सुविधा रहने चारि-पॉंच घण्‍टामे गाम पहुँच जाइ छला, जइसँ अठबारे शनि-रबिकेँ आबा-जाही स्‍कूल आ गामक बीच रखने छला।
ओना शिक्षा-बेवस्‍थामे सेहो जुग परिवर्तन होइए मुदा केहेन परिवर्तन होइए ऐपर तँ सभकेँ नजैर रखऽ पड़तैन। नजैरक माने, कोन मुहेँ आकि केकरा दिस ओ लत भेल। मुदा से जइ जुगक उपज रामकृष्‍ण छला ओ समयानुकूल छेलैन। शिक्षा पद्धतिमे अखुनका विद्रूपता नइ आएल छल। ग्रामीण परिवेशमे चाहो-पानक चलैन अखुनका जकॉं नइ छल। ओना पानक प्रशस्‍ति मिथिलांचलमे अदौसँ रहल मुदा आम-जनक बीच समटा ओ विशेष माने खास-खास उत्‍सवमे अँटैक गेल छल। ओना एकटा प्रश्‍न तँ उठिते अछि जे आधुनिक वैज्ञानिक परिवेशमे पानक महत् की अछि। जेहेन परिवारक रामकृष्‍ण बाबू छला ओइ परिवारमे सभ कथुक चलैन छेलैन। मुदा परिवारसँ हटल रहने अपन जीवनकेँ सॉंचामे ढालैक तँ अवसर भेटबे केलैन।
मौकाकेँ लाभमे बदैल रामकृष्‍ण अपन जिनगीकेँ अपना ढंगे निरमाएब शुरू केलैन। एक तँ ओहिना छोट-भाए बहिनक बीच एहेन विचार अखनो तँ गाम-परिवारमे ऐछे जे मते-पिता नइ अपनो भाए-बहिन आ समाजोका भाए-बोहिनक बीच बेवस्‍थित रूपमे सम्‍बन्‍ध ऐछे जे बेसीमे नइ तँ कमोमे जरूर चलि रहल अछि। तैसंग विधवा माइक जिनगी परिवारक जिनगीकेँ सात्‍विकता दिस बढ़बैत रहलैन। भूखे सहब आ कोनो संकल्‍प-व्रते सहब, दुनू सहबे भेल मुदा दुनूमे अन्‍तरो तँ ऐछे। एक सहब भेल भरलपर आ दोसर भेल जरलपर, जइसँ ईहो तँ हेबे करत जे भरलकेँ पाचक हएत आ जरलकेँ घातक! घातक ई हएत जे हाड़-मांसक संग हड्डियो सुखाएत! 
आने-आन मनुख जकॉं रामकृष्‍णक जिनगीकेँ कहियौन आकि दुनियॉंकेँ, बीचमे आबि ठाढ़ भऽ गेल रहैथ। विचारक धारमे अपना बुधिये रामकृष्‍ण अपनाकेँ जुड़शीतलक माल-जाल जकॉं छोर पकैड़ हेलौलेन। दुनियॉं तँ दुनियॉं छी, बहुरंगी। केतौ बालु भरल अछि तँ केतौ सोना, केतौ पाथर भरल अछि तँ केतौ बोन-झार, केतौ पानि भरल अछि तँ केतौ माटि...। माटियो तँ माइटे छी, केनो उस्‍सर अछि तँ केनो केशौर केसैर उपजबैक शक्‍ति रखने अछि।
अथाह दुनियॉंक थाह पकड़ब असम्‍भव नइ तँ कठिन तँ ऐछे। दसो दिसामे दुनियॉं बँटाइत बँटाएल अछि, तहूमे तेते कोण-काण बनि गेल अछि, जँ किछु डेग केम्‍हरो उठबौ चाहब तँ कोनो कोणेमे कोणिया जाएब आ कोणियेला पछाति केम्‍हर मुहेँ चलि जाएब, से ठेकान करब अथाह नइ तँ अगम तँ ऐछे। जहिना अगमो पानिमे हेलिनिहार सभ रंगक होइ छैथ, कियो एहनो होइ छैथ जे अगम बूझि माने माटिक ऊपर एते पानि अछि जइमे डूमि जाएब। पानिमे डूमने हवाक प्रवेश रूकै छै तँए बिनु हवे अपनो हवे जकॉं उड़ि जाएब! मुदा तँए कि एहेन हेलिनिहार नइ छैथ जे समुद्र सन पानिमे हेलै छैथ जइमे माटिक ठेकाने ने छै।
दुनियॉंक बीचमे ठाढ़ रामकृष्‍ण अप्‍पन दुनियॉं दिस नजैर देलैन। अपन दुनियॉं तँ वएह ने भेल जइमे रहैक अछि। एकरो ने दसो दिशा छै आ सैयो कोणो-काण छै। अपन जिनगीकेँ थाह पबिते रामकृष्‍णक मनमे तोष-संतोष जगलैन। जगलैन ई जे मनुखो तँ मनुखे छी जे कारखानाक आगिक चिमनियोँ लग जिनगी बितबैए आ साइबेरियाक काइ-लीचेन गाछो तर। तही बीचमे ने हमहूँ केतौ छी...।
अपना जिनगीक आड़ि-धुरकेँ रामकृष्‍ण बिटिया लेलैन। बिटियैबते भक खुजलैन- सभ किछु अपने करए पड़त। अहीमे धरम-करम सभ नुकाएल अछि। जँ देह-हाथ नइ चलाएब, उपार्जन नइ करब तँ माता-पिताकेँ खाइले की देबैन, धिया-पुताकेँ पढ़ाएब-लिखाएब केना? तँए अपना जिनगी-ले अपने उपैत करए पड़ै छै, हमरो करैक अछि।
दोहरी संकल्‍पक संग रामकृष्‍ण शिक्षकक जिनगी शुरू केलैन। पहिल संकल्‍प केलैन जे अपनो प्रोफेसर बनैक अछि आ परिवारमे छोट-भाए-बहिनक निमरजना ओते तँ करबे अछि जेते पिताजीक समैमे भेलैन। तइसँ जेते अगुआ करब वएह ने अपन सृजन हएत।
ओना आर्थिक दृष्‍टिये दुनू-बापूतक जिनगीमे अकास-पतालक अन्‍तर आबि गेल छेलैन। पिताक जिनगी मझोलका जमीन्‍दारक रहलैन जखन कि रामकृष्‍णक जिनगी ओइसँ बदैल एक साधारण शिक्षकक भऽ गेलैन। संकल्‍पकेँ खण्‍डित करैत माने छोट-छोट टुकड़ी बना रामकृष्‍ण अपन मन असथिर केलैन जे पिताजी जेते पढ़ेलैन, तेते छोट-भाइक प्रति अपनो दायित्‍व बनैए, ओना तइसँ कम-बेसीमे पढ़निहारोक विचार तँ ऐबते छै। जँ नइ पढ़ऽ चाहत तँ परिवारक बीच, समाजक बीच, किए ने अपन प्रायश्चित करा लेब। जँ पढ़निहार रहत तँ अपन ओकाति भरि सहयोग करब दायित्‍वक संग कर्तव्‍यो तँ बनिते अछि। ऐठाम आबि रामकृष्‍णक विचार ठमैक गेलैन। किछु समए ठमकला पछाति रामकृष्‍णक नजैर अपनापर पड़लैन। परिवारक खर्चमे सिर्फ भोजने-वस्‍त्र आ अवासेटा नइ अछि। लिखब-पढ़ब आ बेर-कुबेरमे दवायो-दारूक जरूरत तँ पड़िते अछि। ओना विद्यालयक संग ट्यूशन करब, तइसँ किछु आमदनी बढ़त मुदा घटो तँ लगबे करत ने जे अपन पढ़ैक समए वेरबाद भऽ जाएत। जखन समैए ने बँचत तखन आगू बढ़ि केना सकब। बाल-बोधक खेल पढ़ब-लिखन नइ ने छी, ओ जिनगीक साधना छी जेकरा साधने बिना जिनगीकेँ आगू मुहेँ बढ़ाएब कठिन अछि। ओना साधनो केते रंगक होइए। मुदा से सभ नइ, जेते साधक जरूरत रहए आ साधैक साधन रहए, बस तेतबे।
रामकृष्‍णकेँ जेना भक् खुजलैन। भक् खुजिते नजैर मान-इमान आ सम्‍मानपर गेलैन। ओहो तँ बीज-रूपमे अँकुर, गाछ बनि जिनगीकेँ गछाड़ैत फुनगी धरि पहुँच जाइए। ओतै जा कऽ ने गाछोक फूल फुला-फुला अकास दिस तकैत तरेगन, सप्‍तर्षि सप्‍तऋृर्षि गनैए आ तहिना ने मानो-इमान इज्‍जत बनि इजोरिया राति जकॉं भगवतीक आराधनाक मुहूर्त बनैए...।
रामकृष्‍णक मन अपना दिस घुमलैन। घुमिते उपकलैन जे जैठाम जिनगीमे आबि अँटैक गेल छी तैठाम इज्‍जत-इमान की भेल आ तेकरा केना बँचा कऽ रखि सकै छी...?
सौनक मेघ जकॉं मन गुम्‍हरलैन। गुम्‍हरलैन ई जे जइ काजक भार माथपर आएल अछि ओकरो जँ नीक जकॉं माने इमानदारी पूर्वक निमरजना करब, तखन तँ...। जखन कि तहीसँ ने इमानो-इज्‍जत चलत। जइ बच्‍चाकेँ पढ़बैक भार कन्‍हापर आएल अछि, तहूमे ओअर प्राइमरी स्‍कूल आकि मिडिल स्‍कूलमे नै छी, हाइ स्‍कूलमे छी, ऐठामसँ निकलला पछाति कियो आगूओ पढ़ैले कौलेज जाएत आ केते पढ़ाइ छोड़ि अपन जिनगी बनबैक किरियामे लागत। एहेन धरतीपर जँ अपना जिनगीमे जीवन्‍तता नइ रहत तखन केतौ-ने-केतौ किछु-ने-किछु कमी औत। मुदा ओ जीवन्‍तता औत केना?
रामकृष्‍ण अपन आमदनी आ अपना काजकेँ समैमे बान्‍हि चलब मनमे रोपि लेलैन। समए निश्चित अछि, आमदनी निश्चित अछि जँ एकरा काजक निश्चितता नइ देब तखन पछड़ैक सम्‍भावना बनियेँ जाइए। आमदनीक खर्च अपन जिनगीक संग परिवारक जिनगी चलाएब अछि। अपन जिनगीक खर्च जे अछि ओइमे भोजन प्रमुख अछि। जँ हम बजार दिस जाइ छी तँ निसचित रूपे अधिक खर्च हएत, मुदा जँ ओकरा अपन दिनचर्यामे लऽ आनब तँ अदहोसँ बेसीक बँचत हएत। रामकृष्‍णक मन मानि गेलैन।
आगू पढ़ैपर नजैर गेलैन। भाइयो-बहिन परिवारमे रहि मैट्रिक तक तँ घरेपर सँ पढ़ि सकैए। अपन जे हिस्‍साक जमीन अछि, ओकरो उपजबैक परियास करब, नइ जँ तइ सभसँ खर्च नइ पुड़त तँ थोड़-थाड़ बेचियो लेब। मुदा जँ खर्चक दुआरे अपने आकि परिवारेक बाल-बोधकेँ जिनगी बाधिक केने रहब तखन तँ जिनगी कोणाह बनि जाएत।
बी.ए.मे रामकृष्‍ण नाओं लिखा, छह मासक पछाति कौलेज छोड़ने रहैथ, किताब सभ कीनि नेने रहैथ। सोझे बैचमे फारम भरि बी.ए. कऽ लेलैन। बी.ए. केला पछाति विद्यालयमे स्‍तरो बढ़लैन आ दरमहोक बढ़ोत्तरी भेलैन। तैसंग नीक रिजल्‍ट पढ़ैक मन सेहो जगा देने रहैन। प्राइवेट विद्यार्थीकेँ युनिवर्सिटीसँ परीक्षा-ले परमीशन लिअ पड़ै छै। मनमे अराधि लेलैन जे जखने अवसर भेटत तखने एम.ए. कऽ लेब। मुदा ओइले अखनेसँ कनखड़ऽ पड़त।

शब्‍द संख्‍या : 1787, तिथि : 25 अक्‍टूबर 2015  


2.




विचार रूपमे रामकृष्‍णक मनमे रोपा गेल रहैन जे एम.ए. करब। मुदा घड़ी-मिनट दिन-मास गुजैर गेल, अखनो धरि रामकृष्‍णक मनमे काज रूपमे नइ रोपाएल छेलैन। ओना विद्यालयमे सेहो साहित्‍येसँ जुड़ल रहला मुदा ओ पूर्वपीठिका भेल। तेकर कारण रहै जे सभ दिन साहित्‍य विषय दिस रहला। ओना साहित्‍योमे गणित नइ अछि सेहो बात नइ, गणित तँ ओहूमे अछि मुदा ओ नमहर अछि, तँए छोट जिनगीमे ढीलढीला भऽ जाइए। जिनगीक लेल तँ जरूरत अछि अर्थशास्‍त्रक संग ओकर स्‍टैटिक्‍सकेँ बुझब, तइमे हजारो कोस दूर हटल रामकृष्‍ण, तँए समए बीतए लगलैन मुदा निर्णएपर पहुँचिये ने पाबि रहल छला। केतौ बाजब नीक नइ, एकर अनेको कारण अछि मुदा से नइ, रामकृष्‍णक मनमे उठलैन जे असम्‍भव काजकेँ सम्‍भव बनबैक प्रक्रिया छी, तँए काजक बिसवासू दू दिस बढ़त। एक दिस काजक लेल जिनगी भेल आ दोसर जिनगी-ले काज भेल। मुदा पुरुखकेँ तँ अपन पुरुषत्‍वोमे बिसवास करबाके चाही। मुदा नजैरमे जेना नचि गेलैन- कंगनक लेल आरसी की आ पढ़निहार लेल फारसी की।
रामकृष्‍णक मनमे जेना जेठुआ नमी जगलैन। जेठुआ नमीक माने भेल, जमीनमे ठण्‍ढपन आएब। मुदा से नै नमी तँ जमीनमे सभ दिन रहिते अछि, भलेँ कहियो जले-प्‍लावित भऽ जाए, कहियो कण्‍ठे सुखए लगए। मुदा सृजन शक्‍तिमे कमी-बेसी रहै छै। जइमे जेठुआ नमी जे समुद्र-धारसँ लऽ कऽ जमीन धरिमे बेसिया जाइए। माने समुद्रोमे माछ अण्‍डा छोड़ैए आ जमीनोमे रौदमे तपि बीआ आरो सक्कत भऽ हाल पबिते धरतीकेँ फाड़ि कलश उठौने दुनियॉंक बीच अपन पहचान बनबैत अपना वंशो आ अपनो नामकरण करैए। जँ से नइ करैत तँ सभ धान धाने छी आ सभ मान माने छी जकॉं ने भऽ जाएत...।
जेठुए हाल जकॉं रामकृष्‍णक मनमे अपन जिनगीक गणित जगलैन- साहित्‍यो गणितसँ आ अर्थशास्‍त्रो गणितसँ फड़कैत बूझि पड़लैन। जेना कानमे किछु भेने कुकुऐ लगैए, ऑंखि मिड़मीड़ए लगैए, पीपनी फड़कए लगैए तहिना रामकृष्‍णोक मन फड़फड़ेलैन। फड़फड़ाइते दुनू हाथे दुनू ऑंखि मीड़ि कागज-कलम उठा जिनगीक केलकुलेशन करए लगला। एक दिस सोझ बाट देखैथ जे आठ सए नम्‍बरक- माने आठ विषयक- एम.ए.क कोर्समे छह सएक परीछा उतीर्ण भाइए गेल छी- माने आनर्स कोर्समे छह सएक छह विषय- मात्र दू सएक झमेल अछि। मनमे चपचपी एलैन जे बढ़ि-बढ़ि ठमैक जानि। ठमैक ऐ दुआरे जानि जे अपन बुझल बात माने हाथी पियासल, घोड़ा पियासल, दल-दल पानि, थलथल वाणि पथपल मानि।
रामकृष्‍णक आगूमे रकशाएल मन ऊकवाती नेने रस्‍तापर ठाढ़ भऽ दीवाली पावैनक ऊक जकॉं परीछा घड़ी..; परीछा घड़ी..; पढ़ैत रहैन। जइसँ रामकृष्‍ण ठमैक गेला।
अही झीका-तीड़ीमे रामकृष्‍णक साल भरि समए निर्णए करैसँ पहिने चलि गेलैन। विद्यालयमे हेड मास्‍टर एम.ए. रहथिन, मुदा कुर्सियो तँ कुर्सी छी, ने धाके कहियो विचारैक बात सोचलैन आ ने कहियो उपकैरो कऽ हेडमास्‍टर साहैब जीवनक सम्‍बन्‍धमे पुछलकैन। ओना बेक्‍तिगत गुण आ पद प्रतिष्‍ठाक गुण दुनू दू भेल। नियमानुसार दुनूक पालन हेबा चाही मुदा ओकर तँ समए-स्‍थान निर्धारित अछि। खैर जे से...। 
सोचे रामकृष्‍ण हेडमास्‍टर साहैबसँ एम.ए. करैक गप नइ चलौलैन। पाछू उनैट तकैथ तँ सभ शिक्षक नव कि पुरान मुदा रहैथ तँ सभ आइ.ए.-बी.ए. पासे। जैठाम आइ.ए. बी.ए. पास तैठाम एम.ए. तँ भुताहि भेबे कएल। भुतही गाछीसँ आगू बढ़ि रामकृष्‍ण जखन विद्यार्थी दिस बढ़ैथ तँ देखैथ जे ई तँ भेल पूर्वपीठिका माने बच्‍चाक ज्ञानभूमि! ऐठामसँ आगू बढ़ैत ने कियो एम.ए.क चोटीपर पहुँचैए आकि पहुँचत। मुदा ऐमे तँ चुम्‍बकक सम्‍बन्‍ध छै जे एक सिरा दोसरकेँ नचबैए।
तेसर साँझ। कोसीक किनछेर, माने भेल धारक लगक जमीनपर देने जे चलैक रस्‍ता रहैए ओ। ओही रस्‍ता होइत रामकृष्‍ण टहलैत बहुत दूर चलि गेला। अपने पढ़ैक विचार मनकेँ दबने रहैन, इजोरिया पख रहबे करइ, सुर्ज अपन बोरिया-विस्‍तर समैट सुतैले चलि गेला मुदा ठहाका मारि इजोरिया अन्‍हारकेँ घेरैए ने दइ, अही धोपचटमे रामकृष्‍ण तीन कोस आगू धरि टहलैत गेलापर मनमे होश एलैन जे सौंझका समए छी, केते दूर चलि एलौं! घुमि कऽ आबि अपन ओसारक कुरसीपर बैसिते मनमे उठलैन, पहिने हाथ-पएर धोइ चाह बना पीब ली। पछाति बैस विचारि लेब जे हमरा की करक चाही। विचारक दुइए पक्ष होइए। हँनइ। पछाति हँओमे हजारटा डारि छिटकैए आ नहियोँमे।
चाह पीला पछाति मनमे चेनियत ऐबते अपन विचार- माने संकल्‍पक विचार, जे आइ हँ-निहँस कैये लेब- जेना पूर्वाक लहकीमे भँसिया पछिम दिस डोलि गेने आ धारक पानि जकॉं विचारोक लाट धेने दोसर विचार सेहो बहैत रहैए, तहिना लाटे-लाट साहित्‍यक धारमे रामकृष्‍ण फँसि गेला। आऽ हाऽ हाऽ! केहेन सुन्नर सुन्‍दरी अछि जे एक घड़ी आधो घड़ी, आधोमे पुन आध! मने-मने रामकृष्‍ण विस्‍मृत भऽ गेला। विस्‍मृत एहेन भेला जे जहिना घड़ी-घण्‍ट बजैत देवालयक मुहथैरपर ठाढ़ भऽ पूजाक शंख फूकैत होइत। मनमे हलचल उठलैन। मुदा लगले दोसर धुन ससैर कऽ आबि सवार भऽ गेलैन। ओ धुन छल आध जनम हम नीन गमाओल! दुनियॉं केतेटा आ जिनगी केतेटा...? तइले लोक अनेरे हाय-हाय किए करत?
ओना हाथोक घड़ी रामकृष्‍ण रखने छैथ मुदा देवालोमे घण्‍टीबला-घड़ी रखनहि छैथ। होइतो अहिना छै जे केकरो घड़ी समए बतबै छै तँ कियो घड़ीकेँ समए बतबैए। यएह तँ भेल दुनियॉंक खेल। कियो मिनट-पल समए पकैड़ नचैत तँ कियो कटल-खोंटल चान जकॉं जिनगी देख झुझुआइत!
घड़ी बाजल, साढ़े आठ। रामकृष्‍णक भक्क टुटलैन। भानसक समए भऽ गेल। हाथक घड़ीपर नजैर रखि पैछला समए (माने बैसैकालक समए) सँ मिलौलैन तँ डेढ़ घण्‍टा घण्‍टीए डोलबैमे चलि गेल। हाइ रे बा! नान्‍हिटा विचार करए बैसलौं, सेहो छुटिये गेल! आइक लेल जे काज अछि, आकि विचार अछि ओ औझुका भेल, काल्हि-ले काल्हि छै। तखन तँ काजे छुटि गेल। अच्‍छा! भानस करै बेर विचारि लेब। मुदा विचार आइये करैक अछि।  
सम्‍पन्न परिवारमे रामकृष्‍णक जन्‍म भेने गीत-नादक परिवार भेटले रहैन, जइसँ बच्‍चेसँ किछु-किछु साजोपर हाथ देने आ मीठ अवाज रहने अवाजोक साधना रहबे करैन। जे अखनो पछुऐबते छैन, जइसँ असगर रहने तबला-मजीराक हाथ तँ छुटि गेलैन मुदा हारमोनियम रखनहि छैथ। ओहो नियमित समए खाइते छैन। असगरे गौनिहार, असगरे बजौनिहार-सुनिनिहार, आन कियो ने! तखन...?
चुल्हि लग बैसिते जेना मन फुड़फुड़ेलैन। फुड़फुड़ाइते पहिने निर्णैये कऽ लेलैन जे एम.ए. करब, प्रोफेसर बनब। काजक इच्‍छा तँ करैक शक्‍ति मंगै छै। से शक्‍ति रामकृष्‍ण संचित करैक दिशामे अखनेसँ भीड़ गेला।
तेसर साल एम.ए.क परीछा दइक अछि। काल्हिये युनिवर्सिटीसँ सिलेवश आनि, आठो विषयक खण्‍डवाइज किताब सेहो कीनि लेब। किछु-किछु समैक कटौती सभ काजमे करैत दू घण्‍टा समए निकालि काजमे हाथ लगा देब।
जिनगीक टपान टपैक दुर्ग बाटपर ठाढ़ भऽ रामकृष्‍ण चुल्हि लगसँ आगू देखऽ लगला। मनक संग देहोमे चुलबुली आबि गेलैन। समयानुकूल भोजन बना, भोजन करैत रामकृष्‍ण निर्णए केलैन जे ओछाइनपर निचेनसँ औरो नीक जकॉं विचारि लेब। 
ओछाइन सेरिया जखन ओछानिक सिरमापर मुड़ी खसौलैन कि धक्-दे विधवा माइक संग भाए-बहिनपर मन उड़ि गेलैन। दिनो-दिन माइक देहक दशा खसि रहल अछि! देहक दशा खसैक कारण दुइएटा भऽ सकैए। देह आ दैहिक। ओना उमेरो पचास टपि गेल मुदा सएक नापमे तँ अधडरेर भेल, अखन किए देह खसतैन। साठिक बाद ने खसैक सम्‍भावना जगैए। ओना खाइ-पीबैमे कोनो तेहेन अभाव तँ नहियेँ हुअ दइ छिऐ, जेहेन हजारो-लाखो परिवारमे छै। नइ! जरूर मानसिक पीड़ासँ पीड़ित अछि। की एहेन उमेरमे जँ पति-विहीन लोक भऽ जाए, बाल-बच्‍चा छोट रहै ओहन लोकक इज्‍जत-आवरू एहेन समाजमे बँचि सकैए जेहेन समाज बनि गेल अछि आकि बनि रहल अछि आकि बनौल गेल अछि। की माए-बापक धर्म बाल-बच्‍चाक सेवा करब नइ छी? बहिन बिआहे जोक र भऽ गेल अछि, ओ तँ माइयेक सोझमे अछि, की ओकरा मनमे सन्‍ताप नइ जगैत हेतइ?
रामकृष्‍णक हँसी-खुशीक मनक नीन पड़ा कऽ दूर भागि गेलैन। कछ-मछ करैत ओछाइनपर पड़ल माएपरसँ भाए-बहिनपर नजैर उतड़लैन। दू-दूटा भाएकेँ कौलेजक खर्चा जुटाएब बाल-बोधक खेल नइ ने छी। मुदा ईहो तँ दायित्‍व बनियेँ जाइए किने जे जहुना अपने राम कृष्‍ण कौलेज मधुबनीमे पढ़लौं, तहुना तँ पढ़ा दिऐ। मुदा छोड़लो तँ नहियेँ जा सकैए। तखन तँ भेल अपन जिनगीक संग परिवारक जिनगीकेँ अपन कमाइमे अँटावेश करब। जे अँटावेश करए तँ अपने पड़त।

शब्‍द संख्‍या : 1207, तिथि : 29 अक्‍टूबर 2015


[1] अंग्रेजक खिलाप
[2] घरेलू काज 

Khasait Gachh : Collection of Short Maithili Stories by Jagdish Prasad Mandal.

अगिला पोथी ''खसैत गाछ'' लघु कथाा संग्रह तैयार भ' गेल।

शब्‍द संख्‍या एवं कथा लेखनक तिथिक संग कथाक सत्‍तैरक विवरण निम्‍न अछि-
1. क्रियाशील- (3395) 13 सितम्‍बर 2015
2.आइ एम शॉरी- (2927) 23 सितम्‍बर 2015
3. ओऽ होऽ होऽ हूसि गेल- (1025) 29 सितम्‍बर 2015
4. मीनी भ्रष्‍टाचार- (825) 5 अक्‍टूबर 2015
5. गजपट खेती- (1171) 8 अक्‍टूबर 2015
6. समुद्री विद्या- (787) 11 अक्‍टूबर 2015
7. राकशे रहि गेलौं- (959) 12 अक्‍टूबर 2015
8. निनिया देवीक आराधना- (679) 13 अक्‍टूबर 2015
9. बताहे बताह बनौलक- (574) 15 अक्‍टूबर 2015
10. धोखा- (1172) 17 अक्‍टूबर 2015
11. खसैत गाछ- (2247) 22 अक्‍टूबर 2015
11. वेष्‍णो भगवती- (2107) 01 नवम्‍वर 2015
ऐ पोथीक लोकार्पण अगिला सगर राति दीप जरय कथा गोष्‍ठीमे हएत जे श्री कमलेश झाजीक संयोजकत्‍वमे होइबला अछि।
संग्रह एकटा कथा-
निनिया देवीक आराधना

आसिन मासक सोल्‍हम दिनक परीव, आइए नवरात्राक कलश-स्‍थापनो हएत। ओना सालमे चारि खेप नवरात्रा होइए, जेकरा चतुरमासी कहल जाइए। ओना आसिनक नवरात्राक अपन अलग महत छै। महत्तो केना नइ रहत जिनगीक आसा-बाट पकड़ैक कलश-स्‍थापन छी किने।
ओना आसिनसँ लगले सटल मास कातिकक सोल्‍हम दिनक परीव-पखेबक रूपमे आ गोवरधन पूजाक रूपमे गोबरक बखार बना गोधन-गजधन इत्‍यादिक पूजो होइते अछि। मुदा ओ परीवक पावैन बीतल अमवसियाक सॉंझमे लक्ष्‍मीक पूजा आ रातिमे कालीक पूजा होएत।
सालक चारू नवरात्राक अपन वीध-विधान छै, जे एक-दोसरमे सम्‍मो अवस्‍थामे अछि आ बिसम्‍मो अवस्‍थामे अछि जे सोभाविको अछि। रहबो केना ने करत, जे बरसाती फूल आसिनमे अपन जुआनी पकैड़ नचैए ओ तँ माघ अबैत पतझाड़क रूपमे फूलझाड़ भाइए जाइए, तखन एक्के पुष्‍प-दलसँ पूजब कठिन हेबे करत किने।
भक्तमय संसारमे निनिया देवीक पूजामे सभ लीन। दुनियॉं लीन, गाम लीन, परिवार लीन, लोक लीन...। लेनिहारेसँ दुनियॉं भरल अछि। देनिहार मात्र एक- निनिया देवी, शक्‍तिशालिनी देवी।
अदौसँ जहिना घर-परिवारसँ देस-कोस धरिक लोक लड़ाइ करैत आबि रहल अछि तहिना देवियो-देवी आ देवो-देवता तँ लड़ाइ करिते आबि रहला अछि। तहिना पनचैतियो सभ दिनसँ यएह होइत रहल जे जे जेते शक्‍तिशालिनी आ शक्‍तिशाली ओ ओते सिरचढ़ बनि सिर चढ़ल।
ओना गाममे बहुतो देवियो स्‍थान अछि आ देवो स्‍थान, मुदा हूबा-मनसूबामे कम-बेसी तँ ऐछे, से गामोक लोको बुझिते छैथ। मुदा केतौ किछु हौउ, निनिया देवी अपन समयानुकूल रूप बदलैत अखनो सभसँ शक्‍ति-शालिनी देवीक स्‍थानमे छैथे। रहबो केना ने करती, एहेन आनन्‍द-दायिनी देवी दुनियाँमे के छैथ जेकरासँ प्राप्‍त कोनो आनन्‍दसँ कम आनन्‍द निनिया देवीक आराधनामे भेटैत हुअए। दुनियोँसँ मुक्‍त आ जिनगियोक हड़हड़-खटखटसँ मुक्‍त...।
..तेतबे नै, दिनमे पूजा करी आकि रातिमे, सॉंझमे करी आकि भोरमे तइले ने केतौ कोनो नियम-आदेशक कोनो झंझट आ ने स्‍थान-प्रवेश करैमे केतौ कपाट लागल अछि। जेहेन मन तेहेन तँ भेटबे करैए तइमे की निनिया देवी कोनो दूजा-भाव करैत दइ छथिन। ओ तँ मनसा गुण फल सभकेँ दइते छथिन। जेहेन पुरुख रहब तेहेन पुरखौट भेटबे करत...।
काल्हि सॉंझूए पहर गामक दुर्गा स्‍थानमे भगवतीकेँ नौत दैत औझुका कलशक स्‍थापनाक सभ जुति-भॉंति पूजा कमिटिक बीच निर्णए भऽ गेल। काजक बन्‍हुआ श्‍याम काका, समैसँ सभ काज करैत चारि बजे भोरे उठि परिवारजनकेँ जगबऽ लगला। केकरो फूल तोड़ैले, केकरो ऑंगन-घर नीपैले, केकरो कलशक ओरियान करैले इत्‍यादि-इत्‍यादि काजकेँ नाओंमे बान्‍हि-बान्‍हि परिवारमे छिड़ियबऽ लगला। छिड़ियेबो केना ने करितैथ, जहिना अन्न-अन्नमे खेनिहारक नाओं लिखल अछि तहिना ने काजो आ पूजो-पाठक...। बेटा-पुतोहु, पोता-पोतीसँ भरल श्‍याम कक्काक नमहर परिवारो छैन्‍हें।
ओछाइनपर नीन तोड़ि श्‍यामा काकी श्‍याम काकापर तीर छोड़ैले मने-मन विचारि रहल छेली। विचारक अनुकूल परिस्‍थितियो छेलैन। एक तँ आसिन मासक भोर, तैपर पूर्बाक लहकी भरल अमवसियाक रातिक सिहियाएल संसार...।
सुरूजक लाली पूबसँ जगि रहल छल मुदा फरीच नइ भेल रहए। दिनका काज दिनमे हएत आ रौतुका काज रातिमे। अखन तँ रातिये अछि तखन किए श्‍याम काका ठेलियबै छथिन?
..श्‍यामा काकीक मनमे उठलैन जे समधानि कऽ कहिऐन, मुदा तरङ्ल मनमे तरेगनक इजोत जकॉं उठलैन- आइ आसिनक नवरात्राक कलश-स्‍थापन छी, भोरे-भोर कहा-कही करब उचित नइ...।
मुदा लगलै मन लहैस गेलैन। लहैसते उठलैन, कहू जे के एहेन हएत जे परिवारजनकेँ सुखमय, आनन्‍दमय समए बितबैत नइ देखए चाहत?
एक तँ आसिनक मद-भरल मासक भोर, तैपर उमसाएल मनकेँ पूर्बाक लहकी मोहैन करैए, तेकरा किए श्‍याम काका अनरोखे नष्‍ट करए चाहै छथिन। परिवारजनक सम्‍बन्‍ध देहा-देही, बेकता-बेकती अछि। ओना सम्‍बन्‍धकेँ सभ रंगक विचारक पीठिपोसको सभ परिवारमे होइते अछि। एक दिस पतिक सम्‍बन्‍धसँ पत्नी तँ दोसर दिस सन्‍तानक सम्‍बन्‍धसँ माए, दादी, नानी इत्‍यादि...। सबहक अपन-अपन धरम-करम अछि।
मझधारमे पड़ल श्‍यामा काकीक मन नाह जकॉं डगमगाए लगलैन। डगमगाइत मन आड़ा लगिते बमैछ गेलैन। बमछैत पतिकेँ कहलखिन-
“भोरे-भोर एना किए अर्ड़ाइ छी?”
श्‍यामा काकीक बात श्‍याम कक्काक मनकेँ बेसी छुलकैन नइ मुदा कानमे पहुँच घुड़घुड़ा देलकैन। कानकेँ घुड़घुड़ाइत देखि धड़धड़ाइत मनमे विचार उठलैन- परिवारक तँ सिरजन अपने दुनू बेकती छी, तखन भोरे-भोर लोहैछ कऽ किए जे विचारेसँ किए ने कहिऐन।
तैबीच श्‍यामो काकी घरसँ निकैल ओसारपर एली। श्‍याम काका हाथोक इशारा आ मुहोँसँ कहलखिन-
“एम्‍हर आउ।”
लगमे अबिते काकीक मन जेना अस्‍सी मन पानिक बीच पड़ि गेल होनि, तहिना बजली-
“आइ कलस्‍थापन छी किने?”
श्‍याम काका-
“तँए ने भोरे-भोरे सभकेँ उठि-उठि संकल्‍पित हुअ कहै छिऐ।”
“दिन केतौ भागल जाइए?”
“से ते नइ भागल जाइए मुदा रातिक खेहारसँ तँ भागिते अछि किने?”
पतिक बात सुनि श्‍यामा काकी चुप भऽ गेली।¦¦
शब्‍द संख्‍या- 679, 13 अक्‍टूबर 2015